شواهد شکل گیری معماری یادمانی عصر آهن پایانی در مرکز فلات ایران

عصر آهن زمانی مابین 1500 تا 500 ق م را شامل می شود. کاوش های باستان شناختی در محوطه های عصر آهن موید دگرگونیهای محسوسی در ساختار مواد فرهنگی نسبت به ادوار قبل از عصرآهن است. این دگرگونی های بویژه در فرم و تزئین ظروف سفالی و سنت های تدفینی و فنون معماری قابل مشاهده است. دگرگونی های ذکرشده در جوامع عصر آهن 3 بیشتر دیده می شود. به بیانی عصرآهن 3 مصادف با تشکیل امپراطوری ماد است. در آغاز مادها به صورت قبایل پراکنده بودند. ریاست چنین قبایلی نیاز به مقر های مستحکم حکومتی داشت. شکل گیری معماری در مناطق، بستگی زیادی به محیط زیست و شرایط اقلیمی دارد. فلات مرکزی اقلیمی خشک و نیمه بیابانی است. در این منطقه عامل زیست محیطی برنوع معیشت و ساختارهای اجتماعی بسیار تأثیر گذار بوده است این ناحیه بیشتر مستعد پرورش جوامع خود بسنده و دور از هم با جمعیت های محدود بود. چنین شرایطی فلات مرکزی را در نهایت مستعد شکل گیری سازمانهای اجتماعی- اقتصادی کمابیش متکی بر مالکیت های محدود محلی و شبیه به نظام ارباب رعیتی کرد. معماری این دوره، معماری است که به طبقه عادی جامعه ( کشاورزان و دامداران) تعلق ندارد بلکه به طبقات حاکم جامعه که تازه شکل گرفته اند و دارای قدرت اقتصادی و سیاسی بودند تعلق داشتند همین طبقه بود که با خرید خدمت صنعتکاران و معماران موفق به برپایی این بناها شدند. خانه ها و منازل مردم عادی معمولاً بیرون از این محوطه ها ساخته می شد و فاقد اهمیت معماری و هنری بودند. با توجه به مطالعات صورت گرفته در این تحقیق بناهای یادمانی مرکز فلات ایران در عصر آهن 3 در ارتباط با پیدایی طبقات حاکم بود و سلسله مراتب اجتماعی و سیاسی در پلان معماری محوطه های استقراری این دوره دیده می شود.